Hoe je leerlingen helpt om even op de rem te trappen
Sommige leerlingen zijn net Formule 1-auto’s zonder remmen. Voor je het weet, is het antwoord al door de klas geroepen, ligt er iemand languit in de leeshoek of is de zoveelste overblijfruzie alweer een feit. Wat je dan denkt? “Waarom doen ze dit toch elke keer weer?”
Nou, omdat reactie-inhibitie ↪ nog volop in ontwikkeling is.
Wat is reactie-inhibitie?
Reactie-inhibitie is simpel gezegd: eerst denken, dan doen. Of, nog knapper, soms juist níet doen. Het is de vaardigheid om impulsen te remmen, je gedachten te pauzeren of gedrag bewust bij te sturen. En ja, dat is ingewikkelder dan het klinkt. Zeker als je zeven bent en je hersenen nog druk bezig zijn met het leggen van verbindingen.
Bij jonge kinderen zijn prikkels vaak de baas. Ze zien iets, ze doen iets. En dat is normaal. Maar vanaf een jaar of zes wordt van leerlingen verwacht dat ze hun innerlijke rem wat beter leren gebruiken. Die ontwikkeling kun jij als leerkracht een duwtje in de rug geven. Sterker nog: je doet dat waarschijnlijk al, elke dag.
Wat kun jij doen?
Hieronder wat tips die weinig extra tijd kosten en direct resultaat kunnen opleveren:
- Laat leerlingen zelf strategieën bedenken. Zoals Luca (groep 5), die leerde zijn antwoorden eerst op een wisbordje te schrijven voordat hij ze riep. Simpel, maar effectief.
- Geef taal aan gedrag. Benoem wat je ziet en wat je zou willen zien: “Ik zie dat je meteen wilde roepen, maar wat kun je doen om je antwoord even vast te houden?”
- Gebruik herkenbare situaties voor reflectie. Wat gebeurde er? Wat voelde je? Wat had je kunnen doen?
- Maak gebruik van routine-oefeningen. Spelletjes als ‘Simon zegt’ of ‘Stop-Denk-Doe’ zijn speelse manieren om remgedrag te trainen.
- Laat leerlingen plannen maken voor hun eigen gedrag. “Als ik boos word, dan ga ik even op de gang tekenen.”
Wanneer gaat het goed?
Kinderen die goed zijn in reactie-inhibitie kunnen:
- even wachten met reageren;
- hun beurt afwachten in een gesprek;
- instructies volgen zonder direct afgeleid te raken;
- kiezen voor gedrag dat beter past bij de situatie.
Is het nog niet zo ver?
Dan zie je vaak:
- roepen door de klas;
- frustratie bij opdrachten;
- uitbarstingen tijdens groepswerk;
- of juist terugtrekgedrag.
Het goede nieuws: al dit gedrag is te trainen. Het begint bij herkenning, gevolgd door oefenen, oefenen en… juist, nog meer oefenen. Net als leren lezen, maar dan met gedrag.
En de rest van de klas?
Misschien herken je het: je hebt één leerling met een kort lontje en voor je het weet gaat er een halve tafelgroep mee in de emotie. Dat komt doordat reactie-inhibitie nauw samenwerkt met andere executieve functies, zoals werkgeheugen en flexibiliteit. Door het ene te trainen, versterk je dus vaak ook het andere.
Tot slot: houd het klein en concreet
Je hoeft geen aparte lessen te maken of je dag om te gooien. Reageer op het moment zelf, bied alternatieven en help je leerlingen hun gedrag onder de loep te nemen. Gebruik wisbordjes, korte gespreksrondjes of reflectievragen aan het eind van de dag. Geef ruimte voor mislukken, maar ook complimenten voor elk stapje vooruit.
Soms betekent gedragsverandering niet meteen dat het nooit meer misgaat, maar wel dat je leerling weet hoe het anders kan. En dát is al winst.
