Je hebt het vast al eens meegemaakt. Je geeft een opdracht, hebt alles duidelijk uitgelegd en de materialen klaargelegd. Maar zodra je zegt: "Ga maar aan de slag!", gebeurt er van alles, behalve werken. De een staart naar het plafond, de ander vraagt nog drie keer wat ook alweer de bedoeling was, en een derde heeft ineens een heel dringend gesprek met een klasgenoot.

Frustrerend? Absoluut. Maar dit gedrag is geen onwil of desinteresse. Grote kans dat hier zwakke executieve functies achter zitten.

Wat zijn executieve functies en waarom zijn ze zo belangrijk?
Executieve functies zijn de mentale processen die nodig zijn om te plannen, organiseren, aandacht vast te houden en impulsen te beheersen. Ze bepalen hoe een leerling informatie verwerkt, beslissingen neemt en taken uitvoert.

Simpel gezegd: zonder goed ontwikkelde executieve functies is het lastig om zelfstandig te werken en overzicht te houden. Sommige leerlingen pikken deze vaardigheden vanzelf op, anderen hebben daar gerichte ondersteuning bij nodig.

Hoe zie je zwakke executieve functies terug in de klas?
Herken je deze situaties?

• Leerlingen raken continu hun spullen kwijt.
• Ze beginnen niet uit zichzelf aan een taak (taakinitiatie).
• Ze weten niet hoe ze een opdracht in stappen moeten opdelen.
• Ze zeggen snel: "Ik snap het niet", terwijl ze het eigenlijk niet durven proberen.
• Ze kunnen zich moeilijk concentreren en zijn snel afgeleid.
• Ze werken chaotisch en krijgen hun werk niet af.

Goed nieuws: je kunt hier als leerkracht veel in betekenen, zonder dat het je extra tijd kost. Kleine aanpassingen in jouw aanpak kunnen al een groot verschil maken.

Wat kun jij doen? Vijf praktische aanpassingen
1. Maak verwachtingen concreet
Een instructie als "Werk netjes" is voor sommige leerlingen veel te vaag. Wat bedoel je precies?

Duidelijke instructies klinken zo:
✔️"Leg je spullen op de juiste plek voordat je begint."
✔️ "Lees eerst de opdracht, markeer de belangrijkste woorden en begin dan pas met schrijven."
✔️Je werk is af als het compleet is, je naam erop staat en je het zelf hebt gecontroleerd."

Door concreet te zijn, help je leerlingen om verwachtingen beter te begrijpen en toe te passen.

2. Laat denken zien (modelen)
Veel leerlingen met zwakke executieve functies hebben moeite met het structureren van hun gedachten. Door hardop voor te doen hoe jij een taak aanpakt, geef je ze een denkvoorbeeld.

Zo doe je dat:
✔️Terwijl je een opdracht op het bord zet, zeg je: "Eerst kijk ik wat de vraag precies is. Dan bedenk ik welke stappen ik moet nemen. Ik begin bij stap 1 en werk het in volgorde af."
✔️ Laat zien hoe je zelf een planning maakt: "Ik heb 20 minuten, dus ik verdeel mijn tijd in 10 minuten schrijven en 10 minuten controleren."

3. Werk met een visuele dagstructuur
Sommige leerlingen raken het overzicht kwijt, vooral als ze meerdere taken tegelijk moeten onthouden. Een visuele planning kan helpen.

Wat je kunt doen:
✔️Schrijf de dagplanning op het bord en vink taken af.
✔️Gebruik pictogrammen voor de verschillende vakken of taken.
✔️Maak een vast schema voor het begin en einde van de dag.

Structuur vermindert stress en helpt leerlingen om zelfstandiger te werken.

4. Geef kleine, haalbare doelen
Een grote opdracht kan groot voelen. Help leerlingen door het op te splitsen in kleinere stappen.

Praktische aanpak:
✔️ Geef eerst de opdracht: "Maak vraag 1 t/m 3 en kom dan even checken."
✔️ Laat leerlingen eerst één alinea schrijven, in plaats van meteen een heel verslag.
✔️ Gebruik een timer: "Werk 10 minuten in stilte en dan kijken we samen verder."

Kleine successen zorgen voor meer motivatie en zelfvertrouwen.

5. Stimuleer zelfstandigheid, maar begeleid het proces
Als leerlingen steeds om hulp vragen zonder eerst zelf na te denken, stimuleer dan een actieve houding.

Goede vragen om te stellen:
✔️ "Wat weet je al over deze opdracht?"
✔️ "Wat heb je al geprobeerd?"
✔️ "Waar kun je het antwoord vinden?"

Hierdoor leren ze eerst zelf te zoeken voordat ze direct om hulp vragen.

Executieve vaardigheden: Onzichtbare vaardigheden die je kunt oefenen
Executieve vaardigheden zijn niet altijd zichtbaar, maar je merkt het effect ervan in alles wat leerlingen doen (of niet doen). Door kleine aanpassingen in je aanpak te maken, help je leerlingen om deze vaardigheden te versterken.

Wil je direct aan de slag? Download dan de Spiekbrief Executieve Functies op de downloadpagina ↪

Welke tip ga jij morgen uitproberen in jouw klas?