Ken je dat moment waarop je een opdracht uitlegt, alle materialen klaarlegt en denkt: "Nu kunnen ze aan de slag!"… en vervolgens zie je leerlingen om zich heen kijken, een potlood zoeken dat nét nog op tafel lag of ineens een dringende vraag hebben over iets totaal anders?

Wat je ziet, is geen onwil, maar een verschil in executieve vaardigheden. Dit zijn de vaardigheden die bepalen hoe goed een leerling kan plannen, concentreren en zichzelf kan aansturen. En hoewel deze functies grotendeels in de hersenen worden aangestuurd, kun je ze wél te oefenen. Gelukkig hoef je daar geen extra lestijd voor vrij te maken – het zit ‘m in kleine aanpassingen in je aanpak.

Waarom executieve functies in de klas belangrijk zijn
Executieve functies helpen bij:
✔ Plannen en organiseren – Snappen wat er moet gebeuren en in welke volgorde.
✔ Aandacht vasthouden – Niet halverwege de opdracht denken: “Wat was ik ook alweer aan het doen?”
✔ Impulsbeheersing – Niet direct roepen of opstaan als je iets te binnen schiet.
✔ Flexibiliteit – Omgaan met veranderingen en schakelen als iets anders loopt dan gedacht.

Kinderen ontwikkelen deze vaardigheden in een verschillend tempo. Sommige leerlingen pikken het vanzelf op, anderen hebben er extra ondersteuning bij nodig.

Wat kun jij doen? Vijf praktische aanpassingen
Je hoeft geen aparte lessen in te plannen om executieve functies te versterken. Met een paar kleine aanpassingen help je leerlingen ongemerkt vooruit.

1. Zorg voor voorspelbaarheid
Kinderen hebben baat bij structuur. Door vaste routines te hanteren, weten ze beter wat er van hen verwacht wordt.

✅ Probeer dit: Start elke dag met een kort overzicht op het bord: “Dit gaan we vandaag doen.” Sluit af met een vast ritueel, zoals een terugblik of een vraag.

2. Denk hardop
Leerlingen leren niet alleen door uitleg, maar ook door te zien hoe jij problemen aanpakt.
✅ Praktische tip: Leg tijdens het voordoen van een taak hardop uit wat je doet. “Eerst schrijf ik op wat er moet gebeuren. Dan kijk ik welke stap als eerste moet.” Dit helpt kinderen om hun eigen denkstappen te structureren.

3. Maak verwachtingen duidelijk
Instructies als “Werk geconcentreerd” zijn te vaag. Hoe ziet dat eruit? Maak het concreet.
✅ Handige formulering: “Werk geconcentreerd betekent dat je stil zit, alleen je eigen spullen gebruikt en je werk afmaakt zonder eerst iets anders te doen.”

4. Stimuleer zelfstandigheid stap voor stap
In plaats van direct te helpen bij een vraag, laat je leerlingen eerst zelf nadenken over mogelijke oplossingen.
✅ Vraag die werkt: “Wat heb je al geprobeerd?” Dit voorkomt dat leerlingen direct om hulp vragen zonder eerst zelf een poging te doen.

5. Geef kleine, haalbare doelen
Grote taken kunnen overweldigend zijn. Knip opdrachten op in kleinere stukken.
✅ Praktische aanpak: Geef een leerling die moeite heeft met doorwerken eerst de opdracht om één alinea of som af te maken voordat hij verder mag kijken. Dit voorkomt uitstelgedrag en vergroot het gevoel van controle.

Executieve Functies: niet zichtbaar, wel merkbaar
Door leerlingen bewust of onbewust te ondersteunen bij hun executieve vaardigheden, help je hen niet alleen in de klas, maar ook daarbuiten. Veel van deze vaardigheden komen later van pas in hun studie en werk.

Welke aanpassing pas jij morgen toe in de klas?