Als leerkracht ben je vaak bezig met plannen, uitleggen en zorgen dat alle leerlingen de lesstof begrijpen. En dan heb je ineens te maken met executieve functies (EF). Wat zijn dat eigenlijk? En belangrijker: hoe kun je die ondersteunen zonder nog meer druk op je schouders te voelen?

Spoiler: Het is simpeler dan je denkt.

Wat zijn Executieve Functies?
Executieve functies zijn de regelaars in je hoofd. Ze helpen bij:
✔ Plannen en organiseren: weten wat er moet gebeuren en in welke volgorde.
✔ Aandacht vasthouden: niet afgeleid raken door die vogel buiten of het geluid van de gang.
✔ Impulsen beheersen: niet meteen iets roepen als je een idee hebt, maar eerst nadenken.
✔ Flexibel schakelen: als iets anders loopt dan verwacht, snel kunnen aanpassen.

Het punt is: niet alle leerlingen ontwikkelen deze vaardigheden even snel. En dat merk je. Sommige kinderen raken continu hun spullen kwijt, anderen beginnen niet uit zichzelf aan hun taak, en weer anderen vragen om de paar minuten wat ze ook alweer moesten doen.

Maar hoe dan? Praktische tips om EF te ondersteunen
Het goede nieuws is dat je deze vaardigheden al ondersteunt, vaak zonder het door te hebben. Met een paar bewuste aanpassingen kun je de ontwikkeling van EF nog verder stimuleren.

1. Voorspelbaar zijn: geef de dag structuur
Leerlingen hebben baat bij een voorspelbare omgeving. Het geeft rust en duidelijkheid.

✅ Zo pak je het aan:
➡ Begin de dag met een vast ritueel, zoals samen de planning doornemen.
➡ Sluit de les altijd op dezelfde manier af, bijvoorbeeld met een korte terugblik: "Wat ging er goed vandaag?"
➡ Gebruik dagritmekaarten of pictogrammen om te laten zien wat er gaat gebeuren.

2. Duidelijke instructies: zeg wat je bedoelt
Vaak denken we dat leerlingen precies begrijpen wat we bedoelen als we zeggen: "Werk geconcentreerd." Maar wat houdt dat eigenlijk in?

✅ Maak het concreet:
➡ "Werk geconcentreerd betekent dat je stil zit, niet praat en alleen naar je eigen werk kijkt."
➡ "Als je een vraag hebt, steek je je hand op en wacht je rustig."
➡ "Werk af betekent dat je het controleert voordat je het inlevert."

Door duidelijk te zeggen wat je verwacht, maak je de stap naar zelfsturing kleiner.

3. Modelen: doe het zelf voor
Kinderen leren door te kijken hoe jij het doet. Laat daarom zien hoe jij een taak aanpakt.

✅ Hardop denken werkt:
➡ Terwijl je een opdracht voordoet, zeg je: "Eerst lees ik de vraag goed. Dan denk ik na over wat ik nodig heb. Vervolgens pak ik de spullen en begin ik stap voor stap."
➡ Bij een opruimopdracht kun je zeggen: "Ik begin met de boeken, daarna de potloden. Zo maak ik stap voor stap mijn bureau leeg."

4. Observeer met een doel: zie waar het spaak loopt
Soms zie je dat een leerling vastloopt, maar weet je niet precies waarom. Door bewust te observeren, kun je het probleem helder krijgen.

✅ Zo doe je dat:
➡ Kijk tijdens zelfstandig werken eens goed rond. Wie raakt afgeleid? Wie heeft moeite om te beginnen?
➡ Maak aantekeningen en bespreek dit later met de leerling: "Ik zag dat je vaak opstaat tijdens het werken. Hoe komt dat denk je?"

5. Begeleid loslaten: geef stap voor stap vrijheid
Leerlingen leren het beste door iets eerst samen te doen en daarna steeds zelfstandiger te werken.

✅ Kleine stappen werken het best:
➡ Eerst: Samen de taak bespreken en de eerste stappen samen doen.
➡ Dan: De leerling de volgende stap zelf laten proberen.
➡ Later: De hele taak zelfstandig laten uitvoeren, maar wel met een checkmoment.

Werkt dit echt? Ja!
Door leerlingen stapsgewijs zelfstandiger te maken, versterk je niet alleen hun executieve functies, maar ook hun zelfvertrouwen. Ze leren hun eigen gedrag te organiseren en weten beter hoe ze een taak kunnen aanpakken.

Samenwerken aan vaardigheden
Het verbeteren van executieve vaardigheden is geen quick fix. Het vraagt om geduld, aandacht en soms wat creatieve oplossingen. Maar door het samen te doen, kun je veel bereiken.

En weet je wat het beste is? Je hoeft dit niet alleen te doen! Werk samen met collega’s om een eenduidige aanpak te ontwikkelen. Bespreek welke vaardigheden jullie het belangrijkst vinden en hoe jullie die in verschillende leerjaren kunnen oefenen.

Tot slot: 
Je hoeft geen complete lesmethodes om te gooien om aan executieve functies te werken. Vaak zit het ‘m in kleine aanpassingen in je manier van lesgeven en begeleiden. Door voorspelbaar te zijn, duidelijk te communiceren, voor te doen wat je verwacht, bewust te observeren en stap voor stap los te laten, kun je al een groot verschil maken.

Wil je meer praktische tips en tools om hiermee aan de slag te gaan? Het boek Executieve functies aangesipt ↪ staat er vol mee.

Welke tip ga jij morgen al toepassen?